Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων

Του Ισιδώρου Γλαβά

Ο Μηχανισμός ή Υπολογιστής των Αντικυθήρων είναι ένα μοναδικό και εντυπωσιακό αστρονομικό υπολογιστικό μηχάνημα (αστρονομικό ημερολόγιο), που προσδιόριζε το χρόνο με βάση τις κινήσεις του ήλιου, της σελήνης και τις μεταξύ τους σχέσεις. Επίσης, χρησιμοποιούνταν για την πρόβλεψη των εκλείψεων του Ήλιου και της Σελήνης και πιθανότατα προσδιόριζε τη θέση των πέντε γνωστών κατά την αρχαιότητα πλανητών: του Ερμή, της Αφροδίτης, του Άρη, του Δία και του Κρόνου. Θεωρείται ως ο πρώτος Υπολογιστής που έφτιαξε ο άνθρωπος, παγκοσμίως. Κατασκευάστηκε μεταξύ του 150 π.Χ. και του 100 π.Χ. και βρέθηκε το 1900-1 σε ναυάγιο ανοικτά του Ελληνικού νησιού Αντικύθηρα μεταξύ των Κυθήρων και της Κρήτης.

Το ναυάγιο χρονολογείται στο 60-50 π.Χ. περίπου, ενώ το φορτίο του χρονολογείται από τον 4ο έως και τον 1ο αιώνα π.Χ. Η μελέτη του φορτίου προσθέτει μια σημαντική μαρτυρία για το θαλάσσιο εμπόριο και τη διακίνηση έργων ελληνικής τέχνης στο τέλος της ελληνιστικής εποχής και της δημοκρατικής περιόδου της Ρώμης.

Σήμερα, φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (Τοσίτσα 1, Αθήνα,  τηλ:  2108217724).  Τα τρία κυρίως θραύσματα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων εκτίθενται στη Συλλογή Χαλκών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Ο Μηχανισμός φυλάσσεται στη χαλκοθήκη του Μουσείου από την ανακάλυψή του, το 1901.
Άλλα σπουδαία ευρήματα από το ναυάγιο των Αντικυθήρων βρίσκονται σε αίθουσες και στο αίθριο του Μουσείου.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν ένα αστρονομικό μηχάνημα ακριβείας, με εκπληκτική μηχανική τελειότητα, τοποθετημένο σε ένα ξύλινο κιβώτιο με διαβαθμισμένες πλάκες στο εξωτερικό του (όπως αποδείχθηκε μετά από 25 χρόνια μελέτης του καθηγητή Derek De Solla Price). Εσωτερικά αποτελείτο από 30 αλληλοεμπλεκόμενους οδοντωτούς τροχούς, έκκεντρα τοποθετημένους. Δείκτες σύμφωνα με τις επιγραφές έδειχναν την πορεία του Ήλιου την πορεία και τις φάσεις της Σελήνης και των πλανητών στον ζωδιακό κύκλο.

Ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων θεωρείται το κορυφαίο επίτευγμα της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας και αποτελεί ένα εξαίρετο αποτέλεσμα εφαρμογής της επιστήμης και της τεχνολογίας στην Αρχαία Ελλάδα (συνδυασμός Μαθηματικών, Γεωμετρίας, Αστρονομίας και Μηχανικής και Μεταλλοτεχνίας). Πρόκειται για μια κατασκευή που προκαλεί το θαυμασμό όλων των ειδικών επιστημόνων αλλά και των απλών ανθρώπων στην εποχή μας και δηλώνει περίτρανα πόσο υψηλό ήταν το επίπεδο της Επιστήμης και της Τεχνολογίας στην Αρχαία Ελλάδα.

Η μελέτη του μηχανισμού παρέχει αδιάσειστες αποδείξεις ότι οι Έλληνες ανέπτυσσαν υψηλού επιπέδου επιστήμη και τεχνολογία βασισμένη σε γνώσεις των νόμων της φυσικής και μαθηματικά, πολύ ανώτερα από ότι εκτιμούσε μέχρι τώρα η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα.
Ο Μηχανισμός, εκτός από το ερευνητικό του ενδιαφέρον, προσφέρεται σήμερα ως εκπαιδευτικό εργαλείο και έλκει τους νέους στην τεχνολογία, στις επιστήμες, φιλοσοφία, αρχαιολογία, μαθηματικά και αστρονομία.

Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες ανακατασκευής του μηχανισμού – άλλες πετυχημένες και άλλες όχι. Ο Φυσικός και Πανεπιστημιακός καθηγητής Μάρκος Σκουλάτος, που ανακατασκεύασε το μηχανισμό των Αντικυθήρων το 2014, μας λέει:

«Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για ένα αρχέγονο τεχνολογικό επίτευγμα του πολιτισμού μας. Συγχρόνως είναι και ένα κομψοτέχνημα καθαρής ευφυΐας που λάμπει στο ελληνικό αλλά και στο παγκόσμιο στερέωμα εδώ και 2 χιλιετίες. Η ανθρωπότητα τον γνώρισε μόνο τα τελευταία 100 χρόνια και συγκεκριμένα πλήρως αποκωδικοποιημένο μόλις την τελευταία δεκαετία.

Είναι η ανακάλυψη η οποία μας έκανε να αναθεωρήσουμε όλα όσα ξέραμε για την αρχαία τεχνογνωσία και μας αναγκάζει να ξαναγράψουμε την ιστορία των επιστημών όπως αυτή διδάσκεται στα πανεπιστήμια. Πρόκειται για μια μυστηριώδη κατασκευή που στην ουσία είναι ένας μηχανικός υπολογιστής. Είναι προγραμματισμένος να εκτελεί προκαθορισμένους αστρονομικούς υπολογισμούς. Το “λειτουργικό σύστημα” το οποίο χρησιμοποιεί μπορεί κάλλιστα να “προγραμματιστεί” από τον κατασκευαστή με την αλλαγή της θέσης και του μεγέθους των γραναζιών και αξόνων.

Με τη σημερινή ορολογία, θα λέγαμε, μάλιστα, πως είναι συνδεδεμένος με δύο οθόνες, μία στην εμπρόσθια και μία στην πίσω πλευρά. Εν συντομία, η μπροστινή οθόνη προβλέπει και απεικονίζει τη φυσική κίνηση των ουράνιων σωμάτων. Η πίσω οθόνη παρέχει προβλέψεις για ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις, και ενημερώνει για τα αστρονομικά γεγονότα που είχαν σημαντικό γεωργικό ή θρησκευτικό ενδιαφέρον.

Τέλος, οι Ολυμπιακοί Αγώνες και άλλοι Πανελλήνιοι Αγώνες είχαν προβλεφθεί, δίνοντας έτσι κοινωνικό χαρακτήρα στον Μηχανισμό. Όλες αυτές οι λειτουργίες επεξηγούνται με μικροσκοπικές επιγραφές χαραγμένες σε διάφορα μέρη της συσκευής, ακριβώς όπως τα εγχειρίδια που βρίσκει κανείς στις μέρες μας με την αγορά ενός γκάτζετ!

Η πολυπλοκότητα του Μηχανισμού, καθώς και ο τρόπος χρήσης του σε σχέση με τις επιγραφές, μας κάνει πραγματικά να απορούμε για την ασύλληπτη ευφυΐα, φαντασία… γι’ αυτήν την κατασκευή, πριν από 2.100 έτη».

Για την ανακατασκευή, μας λέει:

 «Δεν είχα από πού ν’ αρχίσω. Πολλές δημοσιεύσεις σχετικά με τον μηχανισμό, αλλά τίποτα χρήσιμο για να κάνεις μια ανακατασκευή, εκτός από το πολύ βασικό: τον αριθμό των οδόντων ανά γρανάζι. Στην πορεία βρήκα στο σύνολο περίπου τρεις επιτυχημένες προσπάθειες παγκοσμίως και πλήθος άλλων που δεν λειτούργησαν ποτέ. Σημάδι ότι το εγχείρημα ήταν δύσκολο, ειδικά για κάποιον που δεν έχει επιχειρήσει ποτέ κάτι έστω και ελάχιστα παρόμοιο. Οι υπόλοιποι κατασκευαστές ήταν είτε μηχανικοί είτε μεγάλες ομάδες είτε πεπειραμένοι σε κατασκευές τέτοιου είδους, όλοι με πολλά χρόνια ανάλογης εμπειρίας στην πλάτη τους. Σε συγκεκριμένες κατασκευαστικές ερωτήσεις που έθεσα δεν κατάφερα να πάρω σαφείς απαντήσεις. Ο Μηχανισμός είχε μετατραπεί σε ένα είδος κρυφής τεχνογνωσίας του 2000.

Μοναδικός σύντροφός μου, τα μαθηματικά, η γεωμετρία και ένα laptop. Ήταν μονόδρομος για μένα, λοιπόν, να κάνω τους δικούς μου υπολογισμούς και σχεδιασμό από το μηδέν, σε αυτό το απαιτητικό έργο. Χρησιμοποίησα σύγχρονες υπολογιστικές μεθόδους, προκειμένου να ελαχιστοποιήσω τις τριβές όλων των εξαρτημάτων. Η τελειότητα των υπολογισμών καθώς και της κατασκευής, με ακρίβεια 0,02 του χιλιοστού για όλα τα επιμέρους εξαρτήματα (γρανάζια, άξονες κ.λπ.), οδήγησε σε έναν μηχανισμό με την κινητήρια είσοδο στο πλάι, ακριβώς όπως στο πρωτότυπο».

Δείτε το τρίλεπτο βίντεο του Σκουλάτου  Μ. στο οποίο εξηγεί τις λειτουργίες του Μηχανισμού των Αντικυθήρων: https://youtu.be/rUWWKioksAE

 

Ακολουθούν μερικά ακόμα εντυπωσιακά και ενδιαφέροντα βίντεο:

ντοκιμαντέρ του BBC  (με ελληνικούς υπότιτλους, διάρκειας 59 λεπτών)

 «Το ναυάγιο των Αντικυθήρων: το πλοίο, οι θησαυροί, ο μηχανισμό». Σκηνοθεσία-Παραγωγή: Philippe Nicolet για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και την Ελβετική Ωρολογοποιία Hublot. Πρόκειται για το βίντεο που προβάλλεται στην έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

Unlocking the secrets of the world's oldest computer  BBC 15-7-2021

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων - Σύγχρονες Αναφορές, ΣΚΑΪ 20-03-2021

Ο ΓΡΙΦΟΣ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ  πρόκειται για το βίντεο με τη συνέντευξη ενός από τους πιο ειδικούς σ΄ αυτό το θέμα Έλληνες επιστήμονες, του καθηγητή Φυσικής του Διαστήματος Ξενοφών Μουσά.

Πηγές:

1) Βιβλίο «Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων» του Ξενοφώντα Δ. Μουσά.

2) Βιβλίο «Ο Υπολογιστής των Αντικύθηρων, μια Ελληνική ανακάλυψη του 80 π.Χ.» του Xρήστου Δ. Λάζου (1946-2015).

3) www.eternalgadgetry.com

4) YouTube